Στην κατάψυξη το «νέο» σχέδιο αξιολόγησης

Το πιο κάτω κείμενο, όπως και το προηγούμενο για το ωρολόγιο πρόγραμμα, εμφανίστηκε μια μέρα κατά περίεργο τρόπο με γράμματα και αριθμούς μιας γλώσσας που μόνο ο ΗΥ μπορεί να διαβάσει. Στην προσπάθειά μου να το ανεβάσω ξανά πριν αρκετές μέρες, ο δαίμων της τεχνολογίας επέμενε να το αναρτά στη δική του γλώσσα. Δοκιμάζω και πάλι, όχι από εγωπαθές πείσμα, αλλά γιατί θεωρώ καλό να μείνει στο ιστολόγιο αυτό ένα κείμενο με θέσεις που (εξ όσων είμαι σε θέση να γνωρίζω) προκάλεσαν αντιδράσεις ανάμεσα στους συναδέλφους που το διάβασαν στην εφημερίδα της Νέας Κίνησης Καθηγητών. Επιμένω, λοιπόν, ευελπιστώντας ότι το κείμενο αυτό, εάν καταφέρει να εμφανιστεί σε γλώσσα αναγνώσιμη, θα συμβάλει στη συζήτηση για το νέο σχέδιο αξιολόγησης, όταν φυσικά βγει από την κατάψυξη στην οποία την καταδίκασαν κάποιοι.



Το περιμένουμε εδώ και χρόνια. Το συζητάμε, το ξανασυζητάμε, αλλά κανείς δεν αποφασίζει να προχωρήσει. Ούτε το Υπουργείο Παιδείας απαντά επί της ουσίας στα ερωτήματα της ΟΕΛΜΕΚ (ή μάλλον απαντά θέτοντας νέα ερωτήματα, στα οποία η ΟΕΛΜΕΚ αδυνατεί εκ των πραγμάτων να απαντήσει), ούτε όμως η σημερινή ηγεσία της ΟΕΛΜΕΚ φαίνεται να πιέζει ουσιαστικά για μια ρηξικέλευθη αλλαγή.

Πώς, όμως, να προχωρήσει χωρίς κόστος – οικονομικό και πολιτικό – η εφαρμογή ενός νέου πραγματικά αξιοκρατικού σχεδίου, που θα θέσει τα θεμέλια για την ουσιαστική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, εάν πρέπει να «κατασκευαστεί» με προδιαγραφές (α) εξοικονόμησης πόρων και (β) ώστε να μη θίγει τις σκοπιμότητες που υπηρετεί η αναξιοκρατία του υφιστάμενου συστήματος μέσα από τις εξόφθαλμες στρεβλώσεις του; Φοβάμαι πως η μέχρι στιγμής πορεία του θέματος απλώς τροφοδοτεί τη συζήτηση των κοινωνικών εταίρων για την πολυαναμενόμενη μεταρρύθμιση και συντηρεί τις ψευδαισθήσεις όσων πιστεύουν ακόμη πως σε τούτο τον τόπο είναι εφικτή μια κάποια αξιοκρατία, ενώ το δημόσιο σχολείο συνεχίζει να βουλιάζει στην απαξίωση οποιουδήποτε οράματος, με μόνο εχέγγυο την επανάληψη από χρόνο σε χρόνο του ίδιου γνωστού σκηνικού αναξιοκρατίας και βολέματος «ημών και εταίρων», οδεύοντας προς το τρόπαιο του θριάμβου της απανταχού στασιμότητας.

Και για να μη φανώ πως απλώς ασκώ στείρα κριτική χωρίς θέσεις, υποβάλλω συγκεκριμένα ερωτήματα και παρατηρήσεις, όπως προκύπτουν από τα μέχρι στιγμής κείμενα (προτάσεις και ερωτήματα) του Υπουργείου Παιδείας:

1. Με ποια λογική το ΥΠΠ υπέβαλε προ μερικών μηνών προς την ΟΕΛΜΕΚ ερωτήματα που αφορούν κυρίως τις πηγές της αξιολόγησης και τους αξιολογητές, χωρίς να έχουν προταθεί, συζητηθεί, συμφωνηθεί πρώτα τα καθήκοντα εκείνων που θα στελεχώνουν την κάθε θέση προαγωγής; Είναι επιστημονικά ορθό να καθοριστεί πρώτα το ποιος αξιολογεί και μετά το τι θα αξιολογεί; Το τι αξιολογείται (και κατ’ επέκταση οι πηγές της αξιολόγησης) δεν πρέπει να συνδέεται με τα καθήκοντα της προτεινόμενης θέσης προαγωγής; Άρα, δε θα ήταν λογικό να καθοριστούν πρώτα τα καθήκοντα των νέων θέσεων σύμφωνα με τις ανάγκες της σχολικής μονάδας και του εκπαιδευτικού συστήματος, ώστε αναλόγως να διαφανούν στη συνέχεια τα κριτήρια της αξιολόγησης σύμφωνα με τις απαιτήσεις της κάθε θέσης, μετά οι πηγές της αξιολόγησης και τελευταία τα προσόντα που πρέπει να διαθέτουν αυτοί που θα αξιολογούν; Γιατί το ΥΠΠ αρχίζει από το τέλος, ζητώντας απόψεις για το ποιοι θα αξιολογούν και με ποια βαρύτητα ο καθένας, αφήνοντας να νοηθεί ότι θεωρεί τις υφιστάμενες δομές ως αξιόπιστες; 
2. Είναι δυνατόν να μη διαφοροποιείται η διαδικασία αλλά και τα κριτήρια επιλογής των Παιδαγωγικών Συμβούλων από αυτά των Διοικητικών Στελεχών;
3. Πώς θα αποφευχθούν οι στρεβλώσεις του υφιστάμενου συστήματος, εάν έστω και για κάποια μεταβατική περίοδο μετεξελιχθούν οι θέσεις των σημερινών αξιολογητών και στελεχών της εκπαίδευσης στις νέες θέσεις; Για παράδειγμα, για το νέο σύστημα θα είναι εχέγγυος αξιολογητής και θέσει αρμόδιος για όλα τα προς αξιολόγηση ζητούμενα κάποιος που ως μοναδικό επιπλέον των συναδέλφων του τυπικό προσόν κατέχει έναν τίτλο στην εκπαιδευτική διοίκηση; Γιατί ερωτώ; Επειδή αυτό συμβαίνει σήμερα. Χωρίς πρόθεση να θιγεί κανένα συγκεκριμένο πρόσωπο, είναι κοινή διαπίστωση ότι με το υφιστάμενο σύστημα και σύμφωνα με τα σχέδια υπηρεσίας, ένας επιθεωρητής με ένα απλό ΜΑ στην εκπαιδευτική διοίκηση είναι θεσμικά αρμόδιος να αξιολογεί τη διδακτική ικανότητα του εκπαιδευτικού που διαθέτει τα ίδια (και πολλές φορές περισσότερα), τυπικά τουλάχιστον, προσόντα στο διδακτικό αντικείμενο και την παιδαγωγική κατάρτιση. Ως αποτέλεσμα του δίνεται θεσμικά η δικαιοδοσία να αξιολογεί με 8/10 την επιστημονική κατάρτιση εκπαιδευτικών με μεταπτυχιακό ή και διδακτορικό στο επιστημονικό τους αντικείμενο, με τραγικό παράδοξο το γεγονός ότι ο αξιολογούμενος μπορεί να διαθέτει περισσότερα (τυπικά τουλάχιστον) προσόντα από τον αξιολογητή. Όσο για τα ουσιαστικά, αυτά επιδέχονται διαφορετικές ερμηνείες, εφόσον το υφιστάμενο σύστημα λειτουργεί με κύριο κριτήριο ικανότητας τα έτη υπηρεσίας, εις βάρος οποιωνδήποτε άλλων κριτηρίων!
4. Με την ίδια λογική, πώς είναι δυνατόν να ζητά το ΥΠΠ απόψεις για το ρόλο του διευθυντή στην αξιολόγηση των εκπαιδευτικών, εφόσον τα κριτήρια της απόκτησης της θέσης με το υφιστάμενο σύστημα δε διασφαλίζουν ότι οι νυν κάτοχοι της θέσης (και πάλι δεν εννοώ κανένα συγκεκριμένο πρόσωπο) είναι σε θέση να αξιολογούν τους συναδέλφους τους; Και πώς ένας Βοηθός Διευθυντής που πήρε προαγωγή με το υφιστάμενο σύστημα θα μπορέσει (χωρίς επιπλέον τυπικά και ουσιαστικά προσόντα) να αναλάβει τα επαυξημένα καθήκοντα του Παιδαγωγικού Συμβούλου στη σχολική μονάδα, έστω και με κάποιας μορφής επιμόρφωση που θα του προσφερθεί εκ των υστέρων;

Με όλα τα προαναφερθέντα, θεωρώ εύλογο ότι πρέπει να αποφευχθεί πλήρως η μετεξέλιξη θέσεων με όλες τις στρεβλώσεις και αδυναμίες που παρατηρούνται στις σημερινές διοικητικές δομές του εκπαιδευτικού συστήματος και τα κενά στην παιδαγωγική στήριξη, ώστε να μην «πνιγεί» στην αναξιοκρατία και το νέο σύστημα αξιολόγησης που θα στηρίξει το νέο σχολείο που όλοι οραματιζόμαστε, προτού καν γεννηθεί.

Κατά συνέπεια, εισηγούμαι, σε μια μεταβατική περίοδο, όσοι κατέχουν σήμερα θέση προαγωγής να διατηρήσουν τς κλίμακες μισθοδοσίας τους και να διεκδικήσουν (εάν επιθυμούν) τις νέες θέσεις προαγωγής επί ίσοις όροις με όλους τους άλλους εκπαιδευτικούς που διαθέτουν τα προσόντα που θα καθοριστούν στο νέο σχέδιο, έχοντας βεβαίως εξασφαλίσει μονάδες λόγω πείρας στη θέση.

Είναι έτοιμο το κράτος να επωμιστεί το επιπλέον κόστος αυτής της διαδικασίας, ή θα εφαρμόσει ένα σύστημα αξιοποιώντας το υφιστάμενο υψηλόβαθμο προσωπικό, μεταφέροντας τα προβλήματα του παλαιότερου στο νέο;

Εισηγούμαι επίσης τα εξής:

1. Οι θέσεις προαγωγής να χωριστούν σε δύο κατηγορίες - (α) διοίκησης, η οποία να περιλαμβάνει Β.Δ., Διευθυντή σχολείου, Ανώτερο Διοικητικό Λειτουργό και (β) παιδαγωγικής στήριξης, δηλαδή Παιδαγωγικού Συμβούλου και Ανώτερου Παιδαγωγικού Συμβούλου. Οι θέσεις να είναι ισότιμες μισθολογικά και κατά το δυνατό ισοδύναμες αριθμητικά, ώστε να παρέχουν ανάλογες προοπτικές ανέλιξης. Τα κριτήρια αξιολόγησης για την κάθε κατηγορία να είναι διαφορετικά, εφόσον διαφορετικά θα είναι και τα καθήκοντα. Να δίνεται επίσης η δυνατότητα μισθολογικής ανέλιξης στη θέση του Ανώτερου Εκπαιδευτικού σε εκείνους που δεν επιθυμούν να αναλάβουν διοικητικά ή παιδαγωγικά καθήκοντα.
2. Η σχολή στελεχών να προετοιμάζει τους υποψήφιους για όλες τις βαθμίδες των διοικητικών θέσεων, από τη χαμηλότερη έως και την υψηλότερη. Οι υποψήφιοι να αξιολογούνται από πολλαπλές πηγές αξιολόγησης σε θέματα που αφορούν τη διοίκηση, την εκπαιδευτική νομοθεσία, αλλά και σε θέματα που αποδεικνύουν την επάρκειά τους ως προσωπικότητες ικανές να διοικήσουν το ανθρώπινο δυναμικό μιας σχολικής μονάδας. Η αριθμητική αποτίμηση της αξιολόγησης του υποψήφιου διοικητικού στελέχους μπορεί να περιλαμβάνει σε μικρότερο ποσοστό μονάδες σχετικές με το εκπαιδευτικό έργο του.
3. Ο σχεδιασμός του προγράμματος κατάρτισης των Παιδαγωγικών Συμβούλων και των Ανώτερων Παιδαγωγικών Συμβούλων πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες των επιμορφωτικών αναγκών του κάθε κλάδου, καθώς και τα επιπλέον προσόντα στην ειδικότητα του κάθε εκπαιδευτικού που επιθυμεί να διεκδικήσει τη θέση, τα οποία να αποτιμώνται με πραγματικές μονάδες αξίας σε σχέση με το σύνολο των μονάδων που δίνονται στην αξιολόγηση (π.χ. στο υφιστάμενο σύστημα οι μονάδες που δίνονται για μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο είναι εξαιρετικά λίγες σε σχέση με την εργασία που απαιτείται για την απόκτησή τους, εάν μάλιστα συγκριθούν με μονάδες που δίνονται για άλλα προσόντα, όπως π.χ. 1 μονάδα για κάθε έτος προϋπηρεσίας εκτός Μέσης Εκπαίδευσης, το οποίο μάλιστα δίνει προβάδισμα έναντι των άλλων για την πρώτη αξιολόγηση). Είναι εκ των ων ουκ άνευ ότι η όποια επιμόρφωση Παιδαγωγικών Συμβούλων θα γίνεται από επιμορφωτές με πρώτο πτυχίο στην ειδικότητα, με εκπαιδευτική πείρα στη Μέση Εκπαίδευση, αλλά και με επιπλέον τυπικά προσόντα που να ανταποκρίνονται στις επιμορφωτικές ανάγκες των υποψήφιων Παιδαγωγικών Συμβούλων.
4. Τα όποια κριτήρια αξιολόγησης για όλες τις θέσεις προαγωγής να είναι μετρήσιμα και να αποτιμώνται τεκμηριωμένα. Να υπάρχει ξεχωριστή αξιολόγηση για κάθε θέση προαγωγής, ενώ τα προσόντα να παίρνουν τις μονάδες αναλόγως της σημασίας για την κάθε θέση. Π.χ., ένα μεταπτυχιακό στη διδακτική των Μαθηματικών μπορεί να παίρνει 5 μονάδες για τη θέση του Παιδαγωγικού Συμβούλου και 2 μονάδες για τη θέση του Διοικητικού ΒΔ. Αναλόγως, μπορεί να αποτιμάται αριθμητικά το συγγραφικό και το επιστημονικό έργο ενός εκπαιδευτικού, η συμμετοχή του με εισήγηση σε αναγνωρισμένο συνέδριο, η προϋπηρεσία του σε επαγγέλματα συναφή με τα καθήκοντα της θέσης, η προσφορά του μέσα από θητείες σε συμβούλια κοινωφελών οργανισμών, σε συνδέσμους εκπαιδευτικών, στο συνδικαλισμό, κ.α.

Κλείνοντας, ευελπιστώ ότι το Υπουργείο Παιδείας θα προχωρήσει με σοβαρότητα σε έναν ουσιαστικό δημόσιο διάλογο με τους κοινωνικούς εταίρους για ένα νέο σχέδιο αξιολόγησης που να στηρίζεται στην αξιοκρατία και την πλήρη διαφάνεια των διαδικασιών, εάν πράγματι επιθυμεί να διασφαλίσει εχέγγυα για την επιτυχία μιας πραγματικής Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Νέας Κίνησης Καθηγητών, στο τεύχος του Ιούνη του 2011,  στο ιστολόγιο της Κίνησης, και στην εφημερίδα Πολίτης