"Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν"

Ο άνθρωπος είναι μαλακός και διψασμένος σαν το χόρτο,

άπληστος σαν το χόρτο, ρίζες τα νεύρα του κι απλώνουν

σαν έρθει ο θέρος

προτιμά να σφυρίξουν τα δρεπάνια στ’ άλλο χωράφι

σαν έρθει ο θέρος

άλλοι φωνάζουνε για να ξορκίσουν το δαιμονικό

άλλοι μπερδεύουνται μες στ’ αγαθά τους, άλλοι ρητορεύουν.

Αλλά τα ξόρκια τ’ αγαθά τις ρητορείες,

σαν είναι οι ζωντανοί μακριά, τι θα τα κάνεις;

Γιώργου Σεφέρη, «Τελευταίος σταθμός», 1944

Πολλά τα τεκταινόμενα στον τόπο μας τους τελευταίους μήνες που φέρνουν στη σκέψη τους στίχους του Σεφέρη. Οι συνειρμοί και τούτη τη φορά αναπόφευκτοι, μαζί και η θλίψη, η οργή και η πικρία για όσα ακούγονται δημόσια – «φωνές, ξόρκια και ρητορείες» – από ιθύνοντες και μη που επιχειρούν να στρέψουν «τα δρεπάνια στ’ άλλο χωράφι», για να περισώσουν «τ’αγαθά», τα δικά τους ή τα δικά των δικών τους.

Με τη σκέψη σε κείνους που έχασαν τους δικούς τους ανθρώπους, πενθώντας τόσο καιρό βουβά μαζί τους, ανήμποροι για λέξεις παρηγοριάς, γιατί – κατά τον ποιητή – «η φρίκη δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή, γιατί είναι αμίλητη και προχωράει», τολμώ να δανειστώ σήμερα τους στίχους του ποιητή: όχι για «να μιλήσω για ήρωες» (θαρρώ πως δε χρειάζονται πια λόγια, για να γίνει αντιληπτός ο ηρωισμός εκείνων που κράτησαν μια έντιμη στάση ζωής φυλάγοντας μέχρι τέλους Θερμοπύλες), ούτε για να ακουστεί ακόμη μια άποψη ανάμεσα στις τόσες για το τι έφταιξε που φτάσαμε μέχρι εδώ. Η δημόσια απόδοση των ευθυνών σύμφωνα με τους νόμους της πολιτείας είναι αδιαμφισβήτητα και αποκλειστικά έργο των αρμοδίων που θεσμικά υπηρετούν τη δικαιοσύνη. Ωστόσο ο κάθε πολίτης δικαιούται να διαμορφώνει γνώμη σύμφωνα με το περί δικαίου αίσθημά του, αλλά και οφείλει να την εκφράζει - στο πλαίσιο της νομιμότητας, όπου αυτή υφίσταται. Γιατί, η ανάγκη του πολίτη να βγει απ’τη σιωπή, για να υπερασπιστεί το δίκαιο σε κάθε τόπο «που τον πελεκούν και που τον καίνε σαν το πεύκο, και τον βλέπεις», γίνεται ακόμη πιο επιτακτική, όταν αισθάνεται πως «ο άνθρωπος κατάντησε πραμάτεια», όταν το αντιλαμβάνεται την ώρα που «ακούει τα τουμπελέκια κάτω απ’ το δέντρο του μπαμπού καθώς χορεύουν οι αυλικοί με τερατώδεις προσωπίδες».

Δεν είναι της αρμοδιότητάς μου να οριοθετήσω και να σχολιάσω τα επιτρεπτά όρια των αντιδράσεων θεατών και δρώντων προσώπων ενός συλλογικού δράματος που προκαλεί η – κατά τον Αισχύλο - ύβρις των αλαζόνων. Εξάλλου, εάν πιστέψουμε τον ποιητή «όσο μακρύς κι αν είναι ο δρόμος του μαντατοφόρου», το μήνυμά του προβλέπεται «φοβερό» για τους όποιους ανακόλουθους προκαλούν με τη στάση τους «το κακό». Σε τούτο συνηγορεί κι ο χορός του αρχαίου δράματος (Σοφοκλέους,«Οιδίπους Τύραννος» 2ο στάσιμο) όταν – μετά το «Ύβρις φυτεύει Τύραννον» - προβλέπει την απόδοση δικαιοσύνης και το γκεμοτσάκισμα, την τιμωρία του υβριστή, τη Δίκη και τη Νέμεση. Κι αυτή, δεν είναι μια άλλη ιστορία...

«Πάλι τα ίδια και τα ίδια θα μου πεις, φίλε», γράφει με πικρία στον «Τελευταίο Σταθμό» ο Σεφέρης. Ναι, πως αλλιώς, όταν «στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο μνησιπήμων πόνος», κι απομένει ως παρηγοριά η επιστροφή της σκέψης στα της ποίησης και τα περί μέτρου. Και για το δάσκαλο... παραμένει – ευτυχώς – ως παρηγοριά και δύναμη σε χαλεπούς καιρούς το ζωντάνεμα στο βλέμμα και το φτερούγισμα της ψυχής των μαθητών του μπροστά στην καθαρτήρια δύναμη του λόγου. Συνειρμικά, λοιπόν, ζωντάνεψαν τούτες τις μέρες στη σκέψη μου στιγμές διδασκαλίας αρχαίου δράματος και ιστορίας με τους μαθητές μου. Ανάμεσά τους κι ο Νικόλας Ιωαννίδης.

Θυμάμαι, λοιπόν, πριν λίγα χρόνια, ανάμεσα σε τόσα και τόσα παιδιά εξαιρετικού ήθους, ένα βλέμμα καθάριο και φωτεινό, αγνό, ευθυτενές, γεμάτο προσδοκίες για το μέλλον, μια έκφραση ακριβοδίκαιη ενός νέου του οποίου η σκέψη διακρινόταν από την ευθυκρισία, την οξύτητα και την καθαρότητα, το ήθος από την ευγένεια, το φιλοδίκαιο και την αξιοπρέπεια, η συμπεριφορά από την ηπιότητα, το σεβασμό, τον αυτοέλεγχο, την προσήλωση στην αναζήτηση και την προάσπιση της αλήθειας. Αρχές, αξίες και ιδανικά χτισμένα – όπως ο ίδιος αναγνώριζε – στα θεμέλια της παιδείας που δέχτηκε από την οικογένειά του, για να καλλιεργηθούν στη συνέχεια και στο σχολείο.
Το ίδιο δυνατό βλέμμα συνάντησα λίγα χρόνια μετά, την ίδια ευγένεια ψυχής και αξιοπρεπή στάση ζωής, την ίδια οξύνοια και ευθυκρισία, πίστη σε αρχές και ιδανικά, προσήλωση στην αλήθεια και το δίκαιο, χαρακτηριστικά ενός εξαίρετου ήθους, συνυφασμένα πλέον με τη γνώση και την ωριμότητα που του επέτρεψαν να αποκτήσει οι σπουδές του στη Νομική.

Τους τελευταίους δυο μήνες παρατηρώ το βλέμμα αυτού του νέου σκιασμένο από τον πόνο για τον άδικο θάνατο του αγαπημένου του πατέρα, από τον πόνο για τον πόνο της μάνας και της αδελφής, αλλά ταυτόχρονα καθάριο και προσηλωμένο στην αναζήτηση της αλήθειας, ως χρέος απέναντι στον πατέρα που έχασε, ως χρέος απέναντι σε όλα τα τραγικά θύματα κι αυτού του φονικού. Παρατηρώ τη συντριβή των συγγενών και ντρέπομαι για τη δική μου θλίψη μπροστά στο δικό τους πόνο. Κι ενώ δυσκολεύομαι να συγκρατήσω τη δική μου οργή προς τους όποιους υπαίτιους του φονικού, παρατηρώ με θαυμασμό το Νικόλα να αναμένει με απίστευτη αυτοσυγκράτηση και προσήλωση στη νενομισμένη διαδικασία την απόδοση της δικαιοσύνης και να εκφράζεται δημόσια με σοβαρότητα, χωρίς να επιτρέπει στην οδύνη της ψυχής του να ξεθεμελιώσει τις αρχές του. Και δεν μπορώ, ούτε ως πολίτης που πιστεύει πως το κύριο χαρακτηριστικό μιας ευνομούμενης πολιτείας είναι ο σεβασμός στην ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια, ούτε ως παιδαγωγός που ευτύχησε να συναντήσει στην τάξη έναν τέτοιο μαθητή ανάμεσα στους αμέτρητους εξαίρετους νέους του τόπου μας, δεν μπορώ να μην ενοχλούμαι από τις συνεχιζόμενες απόπειρες κάποιων να σπιλώσουν δημόσια την εικόνα του Νικόλα μεταχειριζόμενοι ευτελή μέσα.
Έχω επίγνωση πως ο Νικόλας δε χρειάζεται την υποστήριξή μου, γιατί έχει ήδη καταξιωθεί με τη στάση του στη συνείδηση της πλειοψηφίας των πολιτών. Ωστόσο, ας μου επιτραπεί να εκφράσω, μαζί με τη συμπαράστασή μου στον ίδιο και τις οικογένειες όλων των θυμάτων, και την ανησυχία μου για το πού ενδέχεται να μας οδηγήσουν οι όποιες απόπειρες διαστρέβλωσης κάποιων εννοιών στις μέρες μας, ιδιαίτερα όταν αυτές αφορούν στις ευθύνες οποιουδήποτε πολίτη απέναντι στον κάθε συνάνθρωπό του και απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.

Κι αν η φωνή του Σεφέρη «ψηλαφώντας τον πόνο μας» μας προειδοποιεί – εν έτει 1944 – και σήμερα, τηρουμένων των αναλογιών, για το επερχόμενο κακό «μες στη συσκοτισμένη πολιτεία», η φράση του αρχαίου ποιητή, μέσα από τον «Τελευταίο Σταθμό» μάς καλεί να αναλογιστούμε:
«Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν».