Η γλώσσα του δοκιμίου

Όταν το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού προκηρύσσει Διαγωνισμούς συγγραφής δοκιμίου για τους μαθητές, με την προσδοκία οι υποψήφιοι να έχουν τη γλωσσική επάρκεια, για να εκφράσουν σκέψεις συναφείς με το προτεινόμενο θέμα σε ύφος δοκιμιακό, αναμένει κανείς ότι  η γλώσσα της προκήρυξης θα είναι - αν μη τι άλλο - υποδειγματικά ορθή.

Αναμένει κανείς, τουλάχιστον, σεβασμό στους κανόνες της ορθής επικοινωνίας ανάμεσα σε αυτόν που καλεί και εκείνον που καλείται να αναπτύξει σε λόγο δοκιμιακό ένα προκαθορισμένο θέμα.

Αναμένει, ακόμη, ότι η γλώσσα της εξουσίας, επειδή ακριβώς πρόκειται για τέτοιου είδους ζητήματα, θα μπορέσει να ξεφύγει από τα συνήθη υφολογικά μασκαρέματα και ότι θα "της δοθεί ετούτη η χάρη", για να αποδώσει  "μιλώντας απλά" το ζητούμενο, ως γλώσσα παιδείας πια για όλους.

Δυστυχώς, για άλλη μια φορά το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού μάς απογοήτευσε. Δύο προκηρύξεις δοκιμίων - δύο φορές γλωσσικά ατοπήματα, που ενδέχεται να υποδηλώνουν διάφορα, όπως ο καθένας μπορεί να υποθέσει.

Το πρώτο, στο "Διαγωνισμό συγγραφής Δοκιμίου Κώστα Μόντη". (διατηρώ την ορθογραφία της εγκυκλίου) Δε σχολιάζω τον ατυχέστατο (εδώ και χρόνια) τίτλο. Μόνο σκέφτομαι το σκεπτικισμό του Μόντη για την κατάντια των λέξεων.  Και σκέφτομαι τη σημασία της λέξης "ανήκει" στην ποίησή του, διαφορετική από την έννοια στην οποία παραπέμπει η φράση "Δοκίμιο Κώστα Μόντη"

Διαβάζω το θέμα:

Αφήστε την Ιστορία.
Ετοιμάστε μια «Ανθολογία»,
Ετοιμάστε μια «Ανθολογία Ανθρώπων»,
Παρακαλέστε όσους έχουν έργα να τα υποβάλουν.

Κώστας Μόντης, Άτιτλο

Με αφορμή τους πιο πάνω στίχους του ποιητή Κώστα Μόντη, να αναπτύξετε τον ρόλο που διαδραματίζουν οι άνθρωποι στη διαμόρφωση του πολιτισμού και της ιστορικής πορείας του έθνους τους. Να στηρίξετε τις απόψεις σας με αναφορές σε συγκεκριμένα πολιτισμικά και ιστορικά παραδείγματα.
(Έκταση:500 -550 λέξεις)

Δε σχολιάζω ούτε το θέμα που δόθηκε. Γενικώς καλό, γιατί οι στίχοι του Μόντη έχουν πολλά να πουν.

Σχολιάζω όμως σύντομα τις εξής παραλείψεις:

1. Από πού είναι παρμένο το ποίημα; Νομίζω πως ο σεβασμός σε έναν ποιητή - όταν μάλιστα δίνεις και σ'έναν διαγωνισμό  το όνομά του - απαιτεί να αναγράφεται η συλλογή από την οποία είναι παρμένο το ποίημα και η ημερομηνία έκδοσής της.

2. Πώς οι μαθητές "θα αναπτύξουν το ρόλο"; Έμπρακτα ή με λέξεις. Περισσότερη προσοχή στη διατύπωση, συνάδελφοι και λοιποί θεματοθέτες. Ο υποψήφιος δοκιμιογράφος αναπτύσσει ένα θέμα, αναπτύσσει ή καταγράφει σκέψεις ή απόψεις για το ρόλο που..., δεν αναπτύσσει τον ίδιο το ρόλο που ...

Και πάμε στο δεύτερο ζήτημα. Το σοβαρότερο. Διαγωνισμός Μαθητικού Δοκιμίου Ελληνικής Πρεσβείας 2011 - 12. Σύμφωνα με τους Κανονισμούς: "Γλώσσα του Διαγωνισμού είναι η νεοελληνική δημοτική". Μεταφέρω από την εγκύκλιο με ημερομηνία 11 Δεκεμβρίου τους άξονες - πτυχές του θέματος:

• Η παγκόσμια οικονομική ύφεση, σηματοδοτεί την αναγκαιότητα για έμφαση της πολιτικής των κρατών προς τον άνθρωπο, τις ικανότητές του και τη δημιουργικότητά του αλλά και τις απαιτούμενες αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα των κρατών.
• Η αξία και η αναγκαιότητα της Παιδείας στη διάπλαση πολιτών που να μπορούν να ανταποκριθούν στις συνεχώς μεταλλασσόμενες και αυξανόμενες ανάγκες στον πολιτικό, κοινωνικό και τεχνολογικό τομέα.
• Η ανάγκη ανταπόκρισης της κυπριακής εκπαίδευσης στις προκλήσεις της κοινωνίας της γνώσης, στις νέες πραγματικότητες που δημιουργεί η ένταξη της Κύπρου στον Ενιαίο Ευρωπαϊκό χώρο και στις ιδιαιτερότητες - πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές - της κυπριακής πολιτείας,
• οδηγούν επιτακτικά στον προσδιορισμό των ιδιοτήτων του εφήβου-πολίτη του 21ου αιώνα.
• Κατά την ανάληψη της Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την Κυπριακή Δημοκρατία, θα αναδειχθούν μεταξύ άλλων, ζητήματα όπως η κοινωνική συνοχή, η έννοια του ενεργού πολίτη, η ισότητα και ο σεβασμός των πολιτικών, ανθρώπινων και δημοκρατικών δικαιωμάτων.

Δε σχολιάζω το περιεχόμενο του θέματος και τις απαιτήσεις του, ούτε τη χαλαρή σύνδεση ανάμεσα στους άξονες. Εύχομαι, βεβαίως, να μπορέσουν οι μαθητές με τη συνδρομή των καθηγητών τους να αντιληφθούν τι σηματοδοτεί στην πραγματικότητα η "παγκόσμια οικονομική ύφεση".

Σχολιάζω μόνο τη γλώσσα. Δύο σημεία πάλι:

1. Μήπως η στίξη είναι απλώς διακοσμητική στην ελληνική γλώσσα; Αν όχι, πώς εξηγείται η χρήση του κόμματος εκεί που δε χρειάζεται και η απουσία του εκεί που είναι απαραίτητο; Διαβάστε απλώς την πρώτη παράγραφο και θα αντιληφθείτε τι εννοώ. Μα για μερικά κόμματα θα συζητάμε; Ναι, γιατί το κόμμα έχει τη δύναμη να τροποποιήσει το νόημα αυτού που γράφεται.

2. Σημείο τέταρτο. Ποιοι είναι αυτοί που "οδηγούν επιτακτικά στον προσδιορισμό κτλ.κτλ"; Να υποθέσω όλα τα προηγούμενα; Ή μόνο το σημείο τρία; Μήπως κατά λάθος "κατέβηκε" το σημείο τέσσερα ξεφεύγοντας από την προηγούμενη πρόταση; Και στις δύο περιπτώσεις παρατηρείται συντακτική κακοποίηση της γλώσσας. Ή μήπως απουσιάζουν κάποιες γραμμές από την εγκύκλιο; Δηλαδή, πρόκειται περί "τυπογραφικού λάθους"... 

Αν ναι, τότε δικαιούται κάποιος να μιλήσει για προχειρότητα και απουσία σεβασμού απέναντι στην εκπαιδευτική κοινότητα;

Συμπέρασμα: Πώς γίνεται να εξετάζω τη γλωσσική ικανότητα των μαθητών, ενώ οι πληροφορίες που τους δίνω για την εξέταση πάσχουν γλωσσικά;

Είμαι σκληρή και ιδιότροπη; Μπορεί. Σίγουρα δεν έχω σκοπό να θίξω προσωπικά κανέναν. Την προχειρότητα κατακρίνω. Αυτήν που κατέστρεψε τόσα και τόσα στις μέρες μας. (Γι'αυτό, ας μη βιαστούν κάποιοι να αρχίσουν πάλι τις διώξεις και τις πειθαρχικές. Η κριτική μου είναι καλόπιστη. Και θα συνεχιστεί, όσο κάποιοι δεν επιδεικνύουν τον απαραίτητο σεβασμό στη χρήση της ελληνικής γλώσσας, ενώ εκ θέσεως κρίνουν τους άλλους.)
Ασχολούμαι με λεπτομέρειες; Μπορεί. Οι παρατηρήσεις μου, όμως, αφορμώνται από τη θέση ότι οι λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά. Και η προσήλωση στη λεπτομέρεια δεν είναι σχολαστικισμός, όταν πρόκειται για τη γλώσσα. Είναι σεβασμός. Και χωρίς σεβασμό στη γλώσσα από εκείνους που τάχθηκαν να την υπηρετούν, δε νοείται σεβασμός στον άνθρωπο.