Ερωτήματα μπροστά στο νέο ωρολόγιο πρόγραμμα

Το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού κατέθεσε πρόσφατα πρόταση για ένα νέο ωρολόγιο πρόγραμμα και αναμένει τις θέσεις των εμπλεκομένων, θέτοντας ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα, για να μπορέσει να εφαρμόσει την τόσο σημαντική αυτή αλλαγή από την επόμενη σχολική χρονιά.

Η πίεση αυτή, είναι φυσικό να προκαλεί εύλογα ερωτήματα και ανησυχίες κατά πόσον είναι δυνατόν σ’ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα:

(α) να διεξαχθεί ένας γόνιμος διαλόγος στη βάση επιστημονικών δεδομένων και να παρθούν αποφάσεις με κριτήρια κυρίως παιδαγωγικά (αφού και αυτή η πρόταση απομακρύνεται από τη φιλοσοφία του ολοήμερου σχολείου) αλλά και εκπαιδευτικά-συνδικαλιστικά (λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι το εργασιακό καθεστώς των εκπαιδευτικών είναι αδιαμφισβήτητος παράγοντας επιτυχίας ή αποτυχίας του παιδαγωγικού έργου), και

(β) να γίνουν εκ μέρους του Υπουργείου Παιδείας και με την έγκριση του Υπουργείου Οικονομικών όλες οι κατάλληλες προετοιμασίες σε ζητήματα υλικοτεχνικής υποδομής και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, ώστε το νέο πρόγραμμα να τεθεί σε εφαρμογή ουσιαστικά και αποτελεσματικά και όχι επιφανειακά και ανεπαρκώς.

Θα επιχειρήσω να δώσω συνοπτικά μερικά από τα πλέον σημαντικά – κατά τη γνώμη μου – ζητήματα που προκύπτουν από την πρόταση, με τη μορφή ερωτήσεων προς το Υπουργείο Παιδείας:

Γνωρίζουμε γιατί ή πειραματιζόμαστε με τα λεπτά;

Πάνω σε ποια/ες επιστημονική/ές έρευνα/ες έχει στηριχθεί η φιλοσοφία των 80λεπτων μαθημάτων, ώστε όλη η δευτεροβάθμια φοίτηση των μαθητών να στηριχθεί σε αυτό το μοντέλο; Μελετήθηκε προηγουμένως στα πόσα λεπτά έρχεται η κόπωση σε ένα μαθητή της Α, Β, Γ τάξης του Γυμνασίου και αντίστοιχα του Λυκείου, ακόμη και με τις καλύτερες συνθήκες μάθησης (σύγχρονες μέθοδοι διδασκαλίας, χώροι κατάλληλα εξοπλισμένοι, εκπαιδευτικοί επαρκώς επιμορφωμένοι); Με άλλα λόγια, πόσος είναι ο πραγματικά ωφέλιμος χρόνος ενός μαθήματος; Ο χρόνος αυτός είναι δυνατόν να παραμένει ο ίδιος καθώς ο μαθητής μεγαλώνει; Εφόσον αποδεχόμαστε ότι οι αλλαγές γίνονται με επίκεντρο τις ανάγκες του μαθητή, μήπως θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί διαφορετικά η κατανομή του διδακτικού χρόνου στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, ώστε να υπηρετούνται παιδαγωγικοί σκοποί; Είναι επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι όλα τα μαθήματα έχουν καλύτερα μορφωτικά αποτελέσματα στα 80΄; Αν όχι, με ποια κριτήρια θα αποφασιστεί ποια θα είναι διάρκειας 40΄ και ποια 80΄; Με παιδαγωγικά, ή (ως είθισται) με πρακτικά «για να βγαίνει το πρόγραμμα του σχολείου»; Εντέλει, μήπως η αλλαγή αυτή από τα 45΄στα 40 και 80΄γίνεται «για να βολέψουμε περισσότερες ώρες μαθημάτων στο πρόγραμμα» και να ικανοποιηθούν έτσι συνδικαλιστικά αιτήματα των κλάδων;

Με ή χωρίς κόστος για το κράτος η πρόταση;

Έχει υπολογισθεί το κόστος από την εφαρμογή της πρότασης, σε υλικοτεχνική υποδομή, σε επιμόρφωση και σε επιπλέον διορισμούς εκπαιδευτικών; Ή μήπως το Υπουργείο προτίθεται να εφαρμόσει νέα προγράμματα χωρίς την απαιτούμενη υποδομή; Γνωρίζουν αυτοί που σχεδιάζουν πίσω από τα γραφεία ότι η κατά 5΄/10΄μείωση στη διδασκαλία κάθε διδακτικής περιόδου των 45΄/90΄δε συνεπάγεται λιγότερη προετοιμασία εκ μέρους των εκπαιδευτικών, ούτε λιγότερη εργασία για συνεχή αξιολόγηση και ανατροφοδότηση του μαθήματος; Έχουν επίγνωση ότι οι νέες μέθοδοι διδασκαλίας απαιτούν περισσότερη προετοιμασία του μαθήματος, ώστε να είναι αποτελεσματικές για το μαθητή; (Τα ερωτήματα αυτά απευθύνονται σε όλους εκείνους που νομίζουν ότι ο εκπαιδευτικός εργάζεται μόνο την ώρα που βρίσκεται στην αίθουσα διδασκαλίας και που ενδεχομένως θα μπουν στον πειρασμό να μετρούν λεπτά και περιόδους. Τίθενται εδώ ως προειδοποίηση σε όσους ορέγονται την εξόντωση των εκπαιδευτικών χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι ο εργάσιμος χρόνος στο σχολείο δεν υπολογίζεται με μαθηματικές αλχημείες και με κριτήρια εργασίας στα γραφεία μιας οποιασδήποτε άλλης δημόσιας υπηρεσίας.)

Γλωσσική πολιτική

Ποια είναι – εν τέλει – η γλωσσική πολιτική του κράτους, όταν αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο να καταργηθεί η υποχρεωτική διδασκαλία της γαλλικής γλώσσας από το Γυμνάσιο και την Α΄Λυκείου και την παροχή δυνατότητας επιλογής μίας από τις έξι γλώσσες που προσφέρονται σήμερα στις δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου; Δεν είναι αυτονόητο ότι τα παιδιά των 11-12 χρονών δε διαθέτουν την ωριμότητα για να επιλέξουν τη γλώσσα που θα τους είναι χρήσιμη στο μέλλον; Θα αγνοηθούν οι ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες της εποχής μας για επικοινωνία στη γαλλική γλώσσα, κυρίως σε μια χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Οργανισμού Γαλλοφωνίας, του Συμβουλίου της Ευρώπης, κ.ά. όπου η γαλλική γλώσσα είναι εξίσου σημαντική και απαραίτητη με την αγγλική; Επειδή δεν είναι η πρώτη φορά που ανοίγει αυτό το σοβαρό θέμα, αναρωτιέμαι γιατί το Υπουργείο Παιδείας να δαιμονοποιεί από καιρού εις καιρόν τη διδασκαλία των γαλλικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και να βλέπει την κατάργησή της ως μέσο για να προσφέρει τη δυνατότητα μάθησης άλλων γλωσσών, (ενώ δε συζητήθηκε η κατάργησή κανενός άλλου υποχρεωτικού μαθήματος) και γιατί να χρειάζεται καν να επιχειρηματολογήσουμε σήμερα για την κοινωνική, μορφωτική και πολιτική χρησιμότητα της γνώσης γαλλικών από το λαό μας; Γιατί οι τεχνοκράτες του Υπουργείου Παιδείας δεν μπήκαν στον προβληματισμό (εφόσον και οι άλλες γλώσσες κρίνονται χρήσιμες σήμερα για τον Κύπριο πολίτη) να προτείνουν τη δυνατότητα επιλογής μιας τρίτης γλώσσας στην Α Λυκείου, στο πλαίσιο περιορισμένης επιλογής μαθημάτων, ώστε, εάν ο μαθητής των 15-16 χρόνων αποφασίσει ότι τα γαλλικά ή τα αγγλικά που έμαθε ως τώρα του είναι αρκετά, να μπορεί στη Β και Γ Λυκείου να επιλέξει μιαν άλλη γλώσσα για την οποία έχει ήδη αποκτήσει κάποια γνώση;

Αυξομειώσεις ωρών με παιδαγωγικά ή άλλα κριτήρια;

Ποια φιλοσοφία διέπει τη θεαματική αύξηση των ωρών κάποιων μαθημάτων και ποιες εκπαιδευτικές ανάγκες υπηρετούνται; (Δυστυχώς από την πρόταση απουσιάζει η όποια επιστημονική τεκμηρίωση και επί του ζητήματος αυτού). Γιατί στο Λύκειο τα μαθήματα που απαιτούνται για πρόσβαση στο πανεπιστήμιο αντιμετωπίστηκαν με την ίδια λογική του 5ωρου, όπως και τα μαθήματα ενδιαφέροντος; Τι θα διδάσκεται π.χ. στις 5 περιόδους της Κοινωνιολογίας και με ποιο στόχο, την ώρα που ο χρόνος για διδασκαλία και εμπέδωση της αναγκαίας για τις εξετάσεις ύλης στα Αρχαία Ελληνικά δεν είναι αρκετός; Ή μήπως ο σκοπός και το περιεχόμενο κάποιων – μη εξεταζόμενων - μαθημάτων δε θα καθοριστεί σύμφωνα με τις μορφωτικές ανάγκες του μαθητή και τους γενικότερους σκοπούς των αναλυτικών προγραμμάτων, αλλά θα σχεδιαστεί έτσι ώστε να ικανοποιήσει εργασιακά αιτήματα ομάδων πτυχιούχων που πιέζουν για διορισμό στην εκπαίδευση;

Από πού πάμε για το πανεπιστήμιο;

Ποια είναι η σχέση του προτεινόμενου προγράμματος με το πλαίσιο πρόσβασης στο πανεπιστήμιο, εφόσον καμία αναφορά δε γίνεται; Έχει ελεγχθεί η συνάφειά τους ή το Υπουργείο ετοιμάζει και εκεί αλλαγές; Αν ναι, γιατί δεν έχουν δοθεί ταυτόχρονα οι εισηγήσεις, εφόσον τα δύο ζητήματα είναι αλληλένδετα; Εάν το πλαίσιο πρόσβασης παραμείνει το ίδιο, πώς είναι δυνατόν π.χ. στη δέσμη Ευρωπαϊκών σπουδών και γλωσσών να μην είναι υποχρεωτική η διδασκαλία και 2ης ξένης γλώσσας, ενώ αυτή (αγγλική, γαλλική, γερμανική) απαιτείται για πρόσβαση στον αντίστοιχο κλάδο του Πανεπιστημίου Κύπρου; Γιατί απουσιάζουν τα Λατινικά από τα υποχρεωτικά μαθήματα της δέσμης κλασικών σπουδών, ενώ το Πανεπιστήμιο Κύπρου ζητά εδώ και χρόνια να γίνουν υποχρεωτικά για πρόσβαση στη Φιλοσοφική και τη Νομική Σχολή; Γιατί, ενώ το Υπουργείο προχώρησε στη δημιουργία και τρίτου Μουσικού Λυκείου (και ορθώς προχώρησε), δε λήφθηκε πρόνοια για δέσμη μουσικών σπουδών στο Λύκειο, ώστε να κατοχυρώνεται επίσημα η γνώση των μαθητών των Λυκείων αυτών για τη συνέχεια των σπουδών τους;

Αισθητική και δημοκρατική αγωγή, καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία

Γιατί αποσύρθηκε η πρόταση για το δίωρο δραστηριοτήτων που υπήρχε σε προηγούμενα σχέδια του Υπουργείου, αντί να μελετηθεί πώς αυτό το δίωρο θα μπορούσε να διοργανωθεί, ώστε να απαντήσει σε πολλαπλές ανάγκες για ενεργό εμπλοκή των μαθητών στη σχολική ζωή;

Μήπως κάποια μαθήματα (π.χ. θέατρο, μουσική, τέχνες) που προσφέρουν δυνατότητα για ενίσχυση της αυτοεικόνας, της αυτογνωσίας και της δημιουργικότητας, ενώ συμβάλλουν μέσω της αισθητικής καλλιέργειας, της βιωματικής μάθησης και της καλλιτεχνικής έκφρασης στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων επικοινωνίας (δεξιότητες ιδιαίτερα σημαντικές κατά την περίοδο της εφηβείας), θα ήταν καλύτερα να ενταχθούν ή να ενισχυθούν περαιτέρω στο υποχρεωτικό πρόγραμμα του γυμνασιακού κύκλου, ώστε στο Λύκειο να απευθύνονται κυρίως σε μαθητές με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην καλλιτεχνική δημιουργία και έκφραση;

Μελετήθηκε το ενδεχόμενο κάποια από τα νυν μαθήματα ενδιαφέροντος να μεταφερθούν στο Γυμνάσιο, ώστε αυτό να αποφορτωθεί από τα πολλά γνωσιολογικού τύπου μαθήματα και να στρέψει τους μαθητές στην κατάκτηση της γνώσης μέσα από πιο δημιουργικές – συμμετοχικές διαδικασίες; (Με λιγότερο άγχος εξετάσεων και ύλης και με κύριο στόχο την αγωγή, την παροχή πυρηνικών γνώσεων και την ανάπτυξη κομβικών δεξιοτήτων μάθησης, δεξιότητες που θα αξιοποιηθούν και γνώσεις που θα αναπτυχθούν στο Λύκειο.) Σε αυτό το πνεύμα, γιατί η Αγωγή του Πολίτη να απουσιάζει από το Γυμνάσιο, ως κύριο μάθημα αγωγής και όχι ως μάθημα με γνωσιολογικό προσανατολισμό.

Γιατί τόση πίεση;

Θα κλείσω με ένα τελευταίο κύκλο ερωτημάτων: Γιατί τόση σπουδή για εφαρμογή του νέου ωρολόγιου προγράμματος την ερχόμενη σχολική χρονιά; Γιατί, ενώ πρόκειται στην ουσία για μια σημαντική αλλαγή, που πρέπει να γίνει στο πλαίσιο και της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης, αυτή να γίνει βεβιασμένα με κίνδυνο να καταδικαστεί εκ των προτέρων, αν όχι σε αποτυχία, σε μια χλιαρή αλλαγή χωρίς ουσιαστικά αποτελέσματα για τους μαθητές μας και για τον τόπο μας; Δεν έχουμε μάθει από τα παθήματά μας με το Ενιαίο Λύκειο, που εφαρμόστηκε βεβιασμένα πριν από τις τότε προεδρικές εκλογές; Εξάλλου, είναι πιστεύω σε όλους κατανοητό, ότι, όταν μια καλή πρόταση οδηγηθεί μέσα από έναν ουσιαστικό διάλογο με τους θεσμοθετημένους φορείς της εκπαίδευσης σε συμφωνία και όταν αυτή επικυρωθεί από τα αρμόδια σώματα της πολιτείας, η αλλαγή μπορεί να υιοθετηθεί στη συνέχεια (ανεξαρτήτως άλλων πολιτικών επιλογών των πολιτών) και να επιτύχει το σκοπό της. Και αυτός δεν πρέπει να είναι άλλος από την ποιοτική αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου.