Σχεδιασμός νέου ωρολόγιου προγράμματος: αυτοσκοπός ή ... ;

(συνέχεια του κειμένου που αναρτήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου, το οποίο δημοσιεύτηκε και στην εφημερίδα "Πολίτης" την περασμένη Κυριακή)

Δόθηκαν, τελικά, την εβδομάδα που μας πέρασε και επίσημα οι προτάσεις για ένα νέο ωρολόγιο πρόγραμμα στη Δημοτική και τη Μέση Εκπαίδευση. Και παρουσιάζονται, βεβαίως, ως εισηγήσεις της Επιτροπής Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. Για το ποιος φέρει την ευθύνη των προτάσεων, έχω γράψει την περασμένη εβδομάδα και δεν προτίθεμαι να το σχολιάσω περαιτέρω. (βλ. και ανάρτηση εδώ, λίγο πιο κάτω) Θα καταθέσω όμως κάποια ερωτήματα και προσωπικές ανησυχίες ως προς το περιεχόμενό τους, προς προβληματισμό όσων ανησυχούν για τα της παιδείας και της πολιτείας.

Το πρώτο (πολλαπλό) ερώτημα αφορά στο θεωρητικό υπόβαθρο του ωρολόγιου προγράμματος, το σκεπτικό - με άλλα λόγια - πάνω στο οποίο διαμορφώθηκαν οι προτάσεις: Δηλαδή το μεγάλο απόντα από το κείμενο που κυκλοφόρησε. Γράφτηκε και δεν κοινοποιήθηκε ως μη χρήσιμο ή απλώς δε γράφτηκε; (Προφανώς η ανάγκη για ένα τέτοιο θεωρητικό υπόβαθρο δεν καλύπτεται από το γενικότερο θεωρητικό πλαίσιο του κειμένου για τα αναλυτικά προγράμματα, γιατί στην προκειμένη περίπτωση πρέπει να δοθεί επαρκής αιτιολόγηση της προσθαφαίρεσης ωρών και μαθημάτων και της λογικής της ομαδοποίησης μαθημάτων στο Λύκειο, σύμφωνα με στόχους σαφείς που να υπηρετούν σκοπούς συγκεκριμένους.) Αν, λοιπόν, το σκεπτικό αυτό υπάρχει γραπτώς, γιατί δεν κοινοποιήθηκε, ώστε να μπορούν όσοι θα μελετήσουν με σοβαρότητα και υπευθυνότητα την πρόταση, να κατανοήσουν τους στόχους και τη σκοπιμότητα κάθε μίας από τις αλλαγές και να ασκήσουν καλόπιστη και γόνιμη κριτική; Αν όχι, πώς είναι δυνατόν να καταρτίζεται χωρίς σαφή στοχοθεσία και χωρίς επαρκή αιτιολόγηση της κάθε αλλαγής, ένα νέο ωρολόγιο πρόγραμμα για όλο το φάσμα της εκπαίδευσης, που, αν υιοθετηθεί, θα καθορίσει το εκπαιδευτικό μέλλον χιλιάδων παιδιών κάθε χρόνο;

Το δεύτερο ερώτημα πηγάζει ουσιαστικά από το πρώτο. Σύμφωνα με ποια λογική αυξομοιώνονται οι ώρες των μαθημάτων στο γυμνασιακό και λυκειακό κύκλο; Μπορώ να κατανοήσω την πρόθεση των εμπνευστών των προτάσεων να περιορίσουν τα μονόωρα μαθήματα και τις μισές ώρες στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Και αυτή η προσπάθεια είναι αναντίρρητα προς τη σωστή κατεύθυνση. Φαίνεται όμως πως, για διάφορα μαθήματα (π.χ. Γυμναστική, Μουσική, Τέχνη, Σχεδιασμός Τεχνολογία), το μονόωρο (ή η μιάμιση ώρα), φεύγει από μια τάξη και μετακινείται απλώς σε άλλη. Στηρίζονται αυτές οι αλλαγές σε εκπαιδευτικούς λόγους, (π.χ. σε σχέση με τα αναλυτικά προγράμματα), ή απλώς έπρεπε να βολευτούν τα σύνολα των ωρών ανά τάξη με αυτές τις μετακινήσεις ωρών; Πώς γίνεται τότε μια βασική αρχή του νέου ωρολόγιου προγράμματος (όχι μονόωρα μαθήματα) ουσιαστικά να αυτοαναιρείται στο συνολικό πρόγραμμα; Και πώς αιτιολογείται η διαφορά ωρών στα διάφορα μαθήματα ανάμεσα στις δύο προτάσεις που προέρχονται από το ίδιο γραφείο, εφόσον έχουν ήδη καταρτιστεί τα αναλυτικά προγράμματα; Αν η απάντηση είναι πως τα αναλυτικά προγράμματα είναι ευέλικτα, και άρα δεν έχει σημασία αν δίνονται 2 ή 3 περίοδοι στο Χ μάθημα στη συγκεκριμένη τάξη, αφού στο σύνολο των ετών δίνεται σχεδόν πάντοτε ο ίδιος αριθμός ωρών στο μάθημα, ερωτώ τους αρμοδίους: έχει υπολογιστεί ο ακριβής χρόνος ενός μαθήματος με 40λεπτες και με 45λεπτες περιόδους, για να φανεί κατά πόσον και πού στο σύνολο της φοίτησης παρατηρείται σοβαρή απώλεια χρόνου εις βάρος κάποιων μαθημάτων (π.χ. της Γλώσσας και της Ιστορίας). Με έναν πρόχειρο υπολογισμό, εάν εφαρμοστεί το σενάριο των 40λεπτων μαθημάτων, τα Νέα Ελληνικά, με τον ίδιο αριθμό περιόδων διδασκαλίας, θα απωλέσουν στη Γ’ Λυκείου συνολικά 12,5 ώρες  (750 λεπτά) διδακτικού χρόνου. Έχει υπολογιστεί σωστά η αντιστοιχία με τα νέα αναλυτικά προγράμματα, και με αυτή την παράμετρο, για όλα τα μαθήματα; (π.χ. στα Μαθηματικά και τα Νέα στα οποία εξετάζονται όλοι οι μαθητές)

Το τρίτο ερώτημα συνδέεται με το ζήτημα των 8 περιόδων την ημέρα, όπως προνοεί το ένα από τα δύο σενάρια που δόθηκαν. (Για την παιδαγωγική πτυχή του θέματος έχω αναφερθεί στο πρώτο μέρος αυτού του άρθρου.) Ειπώθηκε από τον επικεφαλής της Επιτροπής των Αναλυτικών ότι οι 8 περίοδοι δε θα προκαλέσουν προβλήματα, εφόσον τα περισσότερα μαθήματα θα είναι δίωρα. Πρώτον, η πρότασή του για το Λύκειο στηρίζεται σε δέσμες τεσσάρων 5ωρων μαθημάτων (άρα πώς θα γίνουν όλα δίωρα;) και, δεύτερον, (εάν θεωρηθεί ότι θα δίνονται δύο δίωρα και ένα μονόωρο στο πρόγραμμα), έχει μελετηθεί με σοβαρότητα το ενδεχόμενο οι μαθητές να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις για κατ’οίκον εργασία στα εξεταζόμενα μαθήματα, εφόσον θα καλύπτεται κάθε φορά περισσότερη ύλη στο δίωρο παρά στο μονόωρο μάθημα; (αλλιώς η ύλη δεν θα καλυφθεί)

Γιατί δύο σενάρια με διαφορετικές προσεγγίσεις;

Η τέταρτη ομάδα ερωτημάτων αφορά στις διαφορετικές προσεγγίσεις των δύο προτάσεων στο θέμα των προγραμμάτων εμβάθυνσης: Πώς εξηγείται π.χ. το γεγονός ότι στη δέσμη των Τεχνών, το ένα σενάριο στηρίζεται σε πιο παραδοσιακή προσέγγιση των Τεχνών (Σχέδιο σε συνδυασμό με Θέματα Τέχνης και Λογοτεχνία/Θέατρο), ενώ το άλλο ωθεί προς τις εφαρμοσμένες τέχνες (Γραφικές και Πληροφορική μαζί με το Σχέδιο); Γιατί ή το ένα ή το άλλο στην προκειμένη περίπτωση; Ανάλογα φαινόμενα παρατηρούνται και στη σύγκριση των μαθημάτων σε άλλες δέσμες. Σοβαρό ερώτημα είναι κατά πόσον ανταποκρίνονται πλήρως τα δύο σενάρια στις απαιτήσεις του Πλαισίου Πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση: Υπάρχει περίπτωση μαθητής που επιλέγει κάποια δέσμη να μην μπορεί να διεκδικήσει θέση σε συναφή κλάδο σπουδών; Έγινε ο σχετικός έλεγχος προτού δοθούν τα δύο σενάρια; Επίσης, γιατί το ένα σενάριο παρέχει ένα ευρύτερο φάσμα επιλογών (συνολικά 14 δέσμες), ενώ το άλλο περιορίζει τις επιλογές σε 10; Πώς αιτιολογείται το γεγονός ότι το ένα σενάριο, κυρίως, απευθύνεται σε συγκεκριμένες κατηγορίες μαθητών, ενώ προφανώς αποκλείεται από το «ανθρώπινο και δημοκρατικό» Λύκειο μεγάλος αριθμός μαθητών που δε θα μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των μαθημάτων αυτών, χωρίς να έχει δοθεί παράλληλα ένα αναβαθμισμένο πρόγραμμα σπουδών της Τεχνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης;

Πολλά ερωτήματα προκύπτουν και από τα δύο σενάρια σχετικά με τη γλωσσική πολιτική του κράτους, τα οποία επιφυλάσσομαι να αναπτύξω σε επόμενο άρθρο μου. Προς το παρόν, αναμένοντας ότι το Υπουργείο Παιδείας θα κοινοποιήσει τα επιστημονικά κριτήρια με τα οποία καταρτίστηκαν τα δύο σενάρια για το προτεινόμενο ωρολόγιο πρόγραμμα, ώστε η όποια περαιτέρω και καλόπιστη κριτική να μπορεί να στηριχθεί σε παιδαγωγικές αρχές για την πραγματική αναβάθμιση του σχολείου, θα ήθελα να δηλώσω τα εξής:

Κανείς δεν αμφισβητεί ότι το Ενιαίο Λύκειο, με τον τρόπο που λειτουργεί σήμερα, πάσχει. Ούτε ότι απαιτούνται αλλαγές και στο πρόγραμμα του Γυμνασίου και σε αυτό του Δημοτικού. 
Όταν όμως είναι κοινή διαπίστωση και αποδεικνύεται ερευνητικά ότι αυξάνονται τα ποσοστά αλφαβητισμού στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο και ότι το γλωσσικό επίπεδο των μαθητών μας χρόνο με το χρόνο υποβαθμίζεται, ως Φιλόλογος που πιστεύει ότι «η γλώσσα είναι η δύναμη του ελεύθερου ανθρώπου» όχι απλώς διερωτώμαι, αλλά ενίσταμαι για την όποια εισήγηση του Υπουργείου να μειωθούν οι ώρες της γλωσσικής διδασκαλίας στο Δημοτικό.
Και σε αυτό το θέμα, τα ευκόλως εννοούμενα ερωτήματα δεν αφορούν μόνο αυτούς που ασχολούνται με τα της παιδείας, αλλά και όσους ασχολούνται με τα της πολιτείας.

(το κείμενο έχει σταλεί προς δημοσίευση στην εφημερίδα "Πολίτης")